Oproep voor herziening Open Access publicatiemodellen

Een groep vooraanstaande wetenschappers en instellingen in Nederland roept op tot een herziening van het huidige Open Access (OA) publicatiemodel. In een recent gepubliceerde oproep wordt kritiek geuit op de manier waarop OA momenteel wordt gefinancierd, met name door het gebruik van Article Processing Charges (APC's). Deze kosten, die door auteurs of hun instellingen worden betaald om artikelen vrij toegankelijk te maken, worden gezien als een obstakel voor de brede verspreiding van kennis en een barrière voor wetenschappers met minder middelen.

De oproep benadrukt dat het huidige model onvoldoende rekening houdt met de gemeenschapswaarden en de principes van Open Science. In plaats van bij te dragen aan een werkelijk open en inclusief wetenschappelijk ecosysteem, bevordert het APC-model vooral commerciële belangen. Dit leidt tot een situatie waarin alleen de rijkere instellingen en onderzoekers zich volledige toegang tot wetenschappelijke publicatiekanalen kunnen permitteren.

De initiatiefnemers van de oproep pleiten daarom voor een verschuiving naar een meer gemeenschapsgedreven model voor OA-publicaties. Ze roepen op tot grotere investeringen in institutionele repositories, diamond OA-platforms (waarbij noch auteurs noch lezers hoeven te betalen), en preprint-servers. Deze alternatieven zouden niet alleen de kosten voor onderzoekers verlagen, maar ook de wetenschappelijke soevereiniteit en de reputatie van Nederlandse onderzoeksinstellingen versterken.

Daarnaast wordt er aangedrongen op een herziening van de contracten met grote uitgevers, waarbij meer nadruk moet komen te liggen op transparantie, duurzaamheid, en de bevordering van open wetenschap. De oproep waarschuwt dat zonder dergelijke veranderingen de huidige OA-modellen op de lange termijn niet houdbaar zullen zijn, en dat ze het risico lopen om de kernprincipes van Open Science te ondermijnen.

De oproep sluit af met een uitnodiging aan alle betrokken partijen, waaronder onderzoeksinstellingen, financiers, en beleidsmakers, om gezamenlijk te werken aan een toekomstbestendig OA-model dat beter aansluit bij de idealen van open wetenschap. De initiatiefnemers hopen dat deze oproep de aanzet zal geven tot een bredere discussie en daadwerkelijke veranderingen in het Nederlandse wetenschappelijke publicatiesysteem.

Voor meer informatie en om de volledige oproep te lezen, kunt u terecht op de Open Science Retreat website.